Tretman
Tretman nedir, nasıl yazılır, tretman örnekleri…
Bu yazıda tretmanın ne olduğunu, nasıl yazıldığını detaylı bir biçimde öğrenecek ve Kabadayı, Av Mevsimi ve Hababam Sınıfı filmlerinin profesyonel tretman örneklerini okuyacaksınız.
Senaryo yazımı, hiç şüphesiz ki son derece büyük bir yolculuktur. Parlak bir fikirden doğan ve aşama aşama gelişerek büyüyen senaryonun geçirdiği aşamalar, bir embriyonun anne karnında yaşadığı dönüşüme kolaylıkla benzetilebilir. Bu sürecin en önemli dönüm noktası ise hiç şüphesiz ki tretmandır! Yine hamilelik örneği üzerinden devam edelim. Tüm anne ve baba adayları, hamileliğin başlangıcında tuhaf bir belirsizlikle karşı karşıya gelir. Ultrason cihazlarında görüntülenen mercimek boyutundaki bir embriyoyu koca bir bebek olarak hayal etmek son derece zordur! Hamilelik ilerlediğinde, ultrason cihazındaki görüntü elleri, kolları, ayakları, bacakları ve tüm yüzüyle gerçek bir bebek görünümü kazandığında ise asıl heyecan başlar.
Aynı şey, senaryo yazımında da geçerlidir. Parlak bir fikir bulduğunuzda bu durum size heyecan verir ancak bu aşamada filminizin neye benzeyeceğini kafanızda canlandırmanız zordur. Tretman ise yazılacak senaryonun etkili, detaylı ve çok renkli bir ultrasonu gibidir. Tretman yazımına geçtiğinizde, gerçek heyecan da başlar! Peki tretman nasıl yazılır, neleri kapsar ve tretman yazımında nelere dikkat edilmelidir, merak ediyor musunuz? O hâlde gelin, birlikte göz atalım…
Sinopsis ve Tretman Ne Demek?
Tretman kavramını anlatmak için, ilk olarak senaryo yazımının safhalarını kısaca gözden geçirmek, logline nedir ve sinopsis nedir sorularının yanıtlarını hatırlamak gerekir. Peki bir senaryo yazım süreci nasıl ilerler? İşte Syd Field ve Robert McKee gibi senaryo guruları tarafından formülize edilen adım adım senaryo yazma safhaları ve tretman yazmadan önce tamamlanan aşamalar:
İster dizi yazın ister sinema filmi, isterseniz de belgesel. Her şey, parlak bir fikirle başlar. Sizi heyecanlandıracak, çatışma potansiyeli taşıdığına inandığınız bir fikir bulduğunuz an, senaryo yazım sürecinin ilk adımıdır.
Parlak fikir, son derece kısa ama merak duygusu uyandıracak bir cümleye genişletilir. Logline ya da hikaye cümlesi olarak isimlendirilen bu cümle, hikâyenizin gerçek bir film olup olamayacağını anlamanıza yardımcı olur. Hikaye cümlesinin mutlaka projenizin taşıdığı çatışma potansiyelini vurgulaması ve merak uyandırması gerekir. Logline hakkında daha detaylı bilgiye ulaşmak için, bu konudaki yazımızı inceleyebilirsiniz.
Senaryo yazımındaki bir sonraki aşama, sinopsis safhasıdır. Sinopsis, yazılacak olan senaryonun yaklaşık yarım sayfalık taslağına verilen isimdir. Sinopsis aşamasında senaryonun üç perdeli dramatik yapıya uygun bir taslağı çıkartılır ve finali belirlenir.
Sinopsisiniz de hazır olduktan sonra, artık tretman yazımına geçebilirsiniz. Tretman safhasından sonra ise sizi büyük final bekler: çekim senaryosu yazımının ta kendisi!
Sinopsis Nedir Nasıl Yazılır?
Tretman sinopsis farkı, pek çok yeni yazarın kafasını karıştırır. Bu sebeple de tretmana geçmeden önce, sinopsis kavramını biraz detaylı bir şekilde açmakta yarar bulunur. Peki sinopsis ve tretman farkı nedir? Sinopsis nedir nasıl yazılır? İşte cevaplar…
Sinopsis ve tretman, senaryonun dramatik yapısının kurgulandığı iki farklı aşamadır. Sinopsis, kısa bir metin olmasına rağmen projenin omurgası hakkında çok sayıda bilgi içerir.
Tretman ise bu omurganın detaylandırılması ve sinopsiste bulunan fikirlerin uygulanmasıyla oluşur. Sinopsis yazımında yalnızca hikâyenin ana hatlarına yer verilirken tretmanda çok daha fazla detay yazılır. “Sinopsis nedir?” sorusunun detaylı yanıtı için ise burayı tıklayabilirsiniz.
Sinopsis ve tretman nedir sorusuna daha detaylı bir yanıt arıyorsanız, Yönetmen Dursun Gültekin’in İstanbul Sinema Atölyesi’ndeki derslerine katılabilirsiniz!
Tretman Nedir, Tretman Nasıl Yazılır?
Senaryo yazımının aşamalarını ve sinopsis kavramını anlattığımıza göre, asıl sorumuza yanıt arayabiliriz. Tretman nedir? Tretman, İngilizce “treatment” kelimesinden Türkçeye geçmiş ve senaryo yazımında teknik bir tabir hâline gelmiş bir ifadedir. Tretmanın tam olarak ne olduğunu anlamak için ise kelimenin İngilizcedeki anlamlarına bakmak yeterlidir. Treatment, İngilizcede hem “davranış” hem de “geliştirme” anlamına gelir. Senaryo yazımında kullanılan “tretman” kelimesi de bu anlamların tümünü karşılar.
Senaryodan bir durak öncesi olan tretman, artık projenizin tüm hatlarının belirgin hâle geldiği aşamadır. Tretmanı kısaca tanımlamak gerekirse, daha az detayla yazılan ve diyalog içermeyen bir senaryo olduğu söylenebilir.
Kurulan hikâye, tretman aşamasında sahnelere bölünür ve her sahnede olacak olan olaylar, anlaşılır bir şekilde yazılır. Yani sahne numarası ve detaylı akış içeren ilk aşama, tretmandır. “Tretmanla senaryo birbirine bu kadar benziyorsa tretman adımına neden ihtiyaç duyulur?” diye soruyor olabilirsiniz. Evet, pek çok yeni senarist bu soruyu kendisine sorar ve bir çoğu da tretman safhasını atlayarak doğrudan senaryo yazımına geçer. Ta ki, hikâyesini akıtmakta ilk tıkanmayı yaşayıncaya kadar!
Dünyanın en iyi senaristleri bile tretman safhasına ihtiyaç duyar. Şunu aklınızdan asla çıkarmamanız gerekir: iyi bir fikir ve heyecan verici bir film hikâyesi başka bir şeydir, tüm detayları örülmüş, güçlü bir senaryo bambaşka.
Bir an için arkadaşınıza başınızdan geçen bir olayı anlattığınızı hayal edin. Hikâyeyi anlatırken bazı detayları atlayabilir, olaylar arasındaki bağlantıları arkadaşınızın hayal gücüne bırakabilir ve yalnızca can alıcı noktaları vurgulayarak hikâyenizi etkileyici bir şekilde sunabilirsiniz. Bu tekniği edebiyatta da benzer şekilde kullanabilir ve boşlukları okuyucuya bırakarak metninizin etkisini güçlendirebilirsiniz. Oysa sinemada böyle bir şansınız yoktur. Seyirci, televizyonun ya da sinema perdesinin karşısındadır, gözünü dört açmış, sizin imzanızı taşıyan yapımı izlemektedir ve her detayı yakalamaktadır.
Arkadaşınıza iki sevgilinin fırtınalı aşkını hikâyesi anlatırken “sonra bir şekilde barışmışlar” diyebilirsiniz, sinopsis yazarken barışma detaylarını es geçebilirsiniz. Oysa senaryoda bunu yapamazsınız. Anlattığınız tüm süreçleri izleyicinin kafasında soru işareti kalmayacak kadar detaylı ve etkili bir şekilde işlemeniz gerekir. Sinopsisle senaryo arasındaki bu büyük fark ise tretman safhasında kurulur. Yani tretman, elinizdeki malzemelerden örgü yaptığınız, desenleri ortaya çıkardığınız ve göz alıcı bir eser oluşturduğunuz en kritik aşamadır.
Tretmanın bir diğer önemi de şudur: iyi bir senaryo, asla tek seferde yazılmaz. Diğer tüm sanat eserlerinde olduğu gibi iyi bir senaryo da defalarca baştan üretilir. Bu süreçte tretman, senaristin senaryo evreninde kaybolmasının önüne geçen araçtır. Tretman yazmadan doğrudan senaryo yazım aşamasına geçmek, işlemeyen sahneler ve akmayan bir hikâye ile baş başa kalmanıza yol açar ve bu durumda işin içinden çıkmanız son derece güç olur. Üstelik her seferinde senaryoyu baştan yazmak, size ciddi bir zaman kaybı yaşatacaktır. Tretman yazarak bu karmaşanın önüne geçebilir, projenizin hatalarını, eksiklerini ve aksayan noktalarını kolayca tespit edebilirsiniz.
İster dizi senaryosu yazın ister film çekim senaryosu, iyi bir senaryo yazma süreci geçirmeniz için çok fazla detaya aynı anda dikkat etmeniz ve çok fazla amacı aynı anda gerçekleştirmeniz gerekir. Kısaca maddelemek gerekirse senaryonuzun;
İlgi çekici ve merak uyandırıcı olması,
Tempolu ve akıcı bir şekilde ilerlemesi,
Hiçbir mantık hatası barındırmaması,
İzleyiciyi daima canlı tutması,
Türüne uygun duyguları seyirciye daima geçirmesi,
İzleyicinin kafasında soru işareti ve belirsizlik oluşmasını önlemesi gerekir.
Bu gereksinimlerin tümünü tek bir yazımda gerçekleştirmek ise elbette ki mümkün değildir. Bu sebeple tretman safhasında projenizin hangi yönlerinin işleyip işlemediğini görebilir ve eksiklerinizi gidermek için yeni sahneler üretebilirsiniz.
Tretman, senaryo yazımının en kritik noktalarından biridir ve uzman bir profesyonelden öğrenilmesi önerilir. Yönetmen Dursun Gültekin’den birebir ders almak için İstanbul Sinema Atölyesi’ni tercih edebilirsiniz.
Tretman Hangi Fontla Yazılır?
Tretman, senaryo yazımının en önemli safhalarından biri olması sebebiyle pek çok soruyu da beraberinde getirir. Bunlardan biri de, “tretman hangi fontla yazılır?” sorusudur. Senaryo, dünya genelinde farklı formatlarda yazılır ve bu sebeple fontlar da değişiklik gösterebilir. Fransız – İtalyan adı verilen Avrupa stili, genellikle Times New Roman fontunda ve 12 puntoyla yazılır. Bu ölçüler, tretmanda da aynı şekilde geçerlidir. Holywood ise genellikle Courier New fontunu tercih eder. Bu sebeple, Amerikan tarzında yazılacak senaryoların tretmanları da Courier New fontuyla ve 12 puntoyla yazılır. Türkiye’deki dizi ve film piyasalarında ise belirli bir standart yoktur. Ağırlıklı olarak Avrupa formatı ve Times New Roman fontu tercih edilse de Arial, Cambria gibi fontlar da kullanılabilir.
Tretman Yazım Kuralları
İyi bir senaristin her şeyden önce çok iyi bir tretmancı olması gerekir. Senaryo, dünya genelinde mimariye benzetilir. Nasıl ki bir mimarın hem sanat, hem matematik hem de mühendislik konularında üst seviyede bilgisi olması gerekirse, iyi bir senaristin de duygu, tempo, alt metin, öyküleme konularında yetkin olması gerekir. Bu sebeple de “tretman nasıl yazılır?” sorusunun cevabı çok fazladır. Mutlaka öğrenmeniz gereken tretman yazım kuralları ise şu şekildedir:
Pek çok yeni senarist, “tretman kaç sayfa olmalıdır?” sorusunun yanıtını ararken kafa karışıklığı yaşar. Bu durumun temel sebebi, bu soruya verilecek net bir yanıt olmamasıdır. Pek çok farklı senaryo hocası, “tretman kaç sayfa olmalıdır?” sorusuna farklı yanıtlar verir. Bir sinema filmi için yazılan tretmanlar, 20 ila 50 sayfa arasında değişiklik gösterir. Dizi bölümleri için yazılan tretmanlar ise 8 ila 30 sayfa arasında değişir.
Tretman özellikleri, diyalog içerip içermemeleri bakımından da tartışmaya açıktır. Tretman, kaba ifadeyle “diyalog içermeyen senaryo” olarak tanımlansa da kimi zaman tretmanda diyalog örneklerine de yer verilebilir. Bunun sebebi, sahnenin belirleyici noktasının diyalogta yer almasıdır. Örneğin karakteriniz bir sahnede önemli bir alıntı yapıyorsa, başka türlü ifade edilemeyecek bir cümle sarf ediyorsa ya da çok önemli bir bilgi veriyorsa, diyalog örneği yazabilirsiniz.
Tretman yazmadan önce tamamlanan aşamalar, ağırlıklı olarak filmin genel hatlarıyla ilgilidir. Yani filmin duygusu, çatışması, genel yapısı hakkında bilgi içerir. Tretmanda ise geçiştirme herhangi bir nokta bulunmaması gerekir. İyi bir tretmanın senaryodaki tüm düğümleri net bir şekilde aktarması ve böylece filmin detaylı bir analizini çıkarabilmesi son derece önemlidir.
En önemli tretman özellikleri arasında, okuyucunun kafasında soru işareti bırakmaması da bulunur. Başarılı bir tretmanı okuyan bir kişi, filmin tüm kurgusunu ve akışını gözünde canlandırabileceği kadar anlamalıdır.
Sinopsis ve Tretman Örnekleri
Sinopsis ve tretman örnekleri, senaryo yazmaya yeni başlayan herkes için en önemli kaynaklar arasında bulunur. Sinopsis örnekleri için sizin için hazırladığımız şu yazıyı inceleyebilirsiniz. Ek olarak logline örneklerini de görmek isterseniz, “Logline nedir, nasıl yazılır?” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Tretman Örnekleri
Sıra geldi biraz tretman örneği incelemeye. Profesyonel bir senarist tarafından sizin için yazılmış tretman örnekleri aşağıda.
Gelin, Türk sinemasının en önemli senaristlerinden Yavuz Turgul’un yazdığı Kabadayı filminden birkaç sahneye göz atalım. Filmi hatırlamak isteyenler şuradan yararlanabilir:
https://www.youtube.com/watch?v=ehwyKUGmHas
KABADAYI TRETMAN ÖRNEĞİ
1) ALİ OSMAN – HALI SAHA / DIŞ – GÜN
Eski kabadayı Ali Osman’a ait halı sahayı görürüz. Eski kabadayı arkadaşlarıyla kıran kırana geçen bir maç yapmaktadırlar. Ali Osman kenardan izlemekte, yorumlar yapmaktadır. Arkadaşları ise kendi aralarında atışırlar. Hem hepsinin birbirleriyle çok samimi olduklarını hem de sert ve huysuz olduklarını anlarız. Maçta sert bir faul olur, tatlı sert bir tartışma patlak verir.
2) HAMAM / İÇ – GÜN
Ali Osman ve arkadaşları, maç sonrası hamam keyfi yapmaktadır. Bir yandan maçla ilgili tartışma da hala sürmektedir. Tartışmalar esnasında Ali Osman, ortalığı sakinleştirmek için yakın arkadaşı Beyto’ya “Büyüdükçe çocuklaşıyorsun, o tanıdığım sert adam nerede?” minvalinde bir cümle sarf eder.
3) HAMAM – SOYUNMA ODASI / İÇ – GÜN
Konuşma devam ederken giyinen eski kabadayıları görürüz. Hepsi son derece şık ve geleneksel takım elbiseler giymektedir. Bir yandan da “O günler eskidendi, artık kabadayılık geçmişte kaldı” anlamında cümleler sarf ederler. Gördüğümüz huysuz ihtiyarların hepsinin bir zamanlar çok güçlü kabadayılar olduğunu anlarız.
4) RESTORAN – İÇ / GÜN
Restoranı gördüğümüz anda jenerik girer ve görüntüler üzerine yazılar biner. Şık ve etkileyici giyinmiş olan kabadayılar, lüks bir restoranda yemek yemektedirler. Sahne, içlerinden birinin anı anlatmasıyla başlar. Hızlı günlerinde bir komiserden yediği dayağı anlatmaktadır. Diğer kabadayılar güler, onlar da sohbete katılır. Böylece karakola düşmenin onlar için ne kadar olağan olduğunu anlarız. Ardından bütün kabadayılar, “Biz yatağında huzurla ölmeyi seçenler, kurşunla ölenlerin şerefine içiyoruz” diyerek kadeh kaldırır. Böylece hepsinin tövbe etmiş ve emekli olmuş olduğunu anlarız. Sahne kesmeyle vedalaşmalarına bağlanır. “Haftaya aynı gün” diye sözleşerek dağılırlar.
Türkiye’de dramatik yapıyı en iyi uygulayan ve 1970’li yıllardan bu yana Türkiye’nin en iyi senaristlerinden biri olarak kabul edilen Yavuz Turgul, Kabadayı öyküsünü işte böyle başlatır ve içine girdiğimiz evreni yalnızca 4 sahnede anlamamızı sağlar.
Turgul’un imzasını taşıyan bir diğer film olan Av Mevsimi de dramaturjik açıdan etkileyici bir akışa sahiptir. İsterseniz gelin, filmin tretman yapısına göz atalım. Tretman örneği ile eşzamanlı olarak incelemek isterseniz, filmin linki de burada:
https://www.youtube.com/watch?v=jdKyYweQFSo
AV MEVSİMİ TRETMAN ÖRNEĞİ
1) ORMAN İÇİ / DIŞ – GÜN
Görüntü, içinde sığ bir nehir akan bir orman içinde dolaşmaya başlar. Ağaçlar ve atmosfer son derece ürkütücü görünmektedir. Görüntü ağaçlar arasında gezinirken bir yandan da Pamuk’un dış seslerini duyarız. Pamuk, önce ormandaki konumunu tasvir eder, ardından “Beni buraya o getirdi, parçalarımı saçtı ve gitti” gibi cümleler sarf eder. Başta sesin kime ait olduğunu anlamayız. Nihayetinde görüntü, bir ağacın altındaki kopuk bir ele gelir. Ses elin sahibine aittir.
2) EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ / İÇ – GÜN
Cinayet masası komiseri Ferman, yanında İdris’le birlikte şubeye yeni gelenlere ders vermektedir. Ferman, öğrencilere bir soru sorar. Soruyu Hasan yanıtlar ve doğru cevabı verir. Doğru cevap, filmin ana cümlesi olan “bakış açınızı değiştirin”dir. Ferman Hasan’ı tebrik eder, ders biter.
3) EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ – KORİDOR / İÇ – GÜN
Ferman ve İdris dersten çıkar, çok hareketli emniyet koridorlarını görürüz. Ferman ve İdris emniyet müdürüyle konuşmaya başlar. Açılışta gördüğümüz kesik el bulunmuştur, müdür Ferman ve İdris’e derhal olay yerine gitmelerini söyler. Ferman ve İdris, uzun zamandır eksik olduklarını ve yeni bir personele ihtiyaç duyduklarını söyler. Müdür, ders alan çömezlerden birini alabileceklerini söyler. Ferman da İdris de deneyimli birini istese de müdür çok yoğun olduğu için kestirip atar. Ferman, İdris’ten soruya doğru yanıt veren Hasan’ı çağırmasını ister. İdris karşı çıksa da Ferman otoriter bir tavırla İdris’i susturur.
4) İDRİS ARABA – İÇ / GÜN
İdris aracı sürmekte, Ferman yanında oturmakta, Hasan ise arka koltukta oturmaktadır. Üçlü, olay yerine doğru harekete geçmişlerdir. İdris, Hasan’a sorular sorar, hafiften takılır. Konuşmalar esnasında karakterler arasındaki farklılıkları görürüz. İdris Karadenizlidir, tamamen alaylıdır ve hem sert hem de alaycı bir karaktere sahiptir. Ferman yaşlı, bilge ve babacandır. Hasan ise antropoloji mezunudur ve ortama hiç uymamaktadır. İdris, Hasan’la antropoloji okuduğu için dalga geçer, Ferman ise dengeyi bulmaya çalışır.
Yukarıdaki giriş, tretman hakkında son derece detaylı bir bilgi verir. Yavuz Turgul, tıpkı Kabadayı filminde olduğu gibi Av Mevsimi’nde de üç perdeli dramatik yapının kurallarına uyar ve ilk sahnelerde filmin karakterlerini, geçtiği zamanı, konusunu ve türünü bize anlatır.
İsterseniz işi biraz daha eğlenceli hâle getirelim ve üçüncü tretman örneğini Hababam Sınıfı’ndan verelim.
Efsaneyi hatırlamak isteyenler hemen şuradan göz atabilir: